Harmonijny rozwój dziecka- rola odruchów.

Do napisania poniższego artykułu skłoniły mnie rozmowy z rodzicami. Jest wiele osób, których dzieci mają problemy rozwojowe nie tylko dotyczące mowy, ale również innych sfer, np. dzieci mają zbyt małe napięcie mięśniowe, zbyt duże napięcie mięśniowe, są nadwrażliwe na dotyk lub wyrządzają krzywdę innym dzieciom z powodu niedowrażliwości (nie czują bólu), są wyjątkowo nadpobudliwe. Okazuje się, że nie mają one problemów neurologicznych, a kłopoty jednak są.

Niektóre osoby spośród Państwa korzystają z zajęć tzw. integracji sensorycznej, ale nie                   w pełni zostaliście Państwo poinformowani, dlaczego tak się stało, jakie to może mieć korzyści dla Państwa dziecka i ewentualnie jakie konsekwencje.

Ten artykuł ma na celu pokazać, gdzie tkwi źródło problemów i jaką profilaktykę możecie Państwo zastosować, aby u kolejnych Państwa dzieci takie kłopoty się nie pojawiły. Informacje w nim zawarte pochodzą z literatury fachowej oraz z informacji, które uzyskałam podczas Kursu Integracji Sensorycznej w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Łodzi.

Upraszczając założenia integracji sensorycznej mówi ona, że źródło wszystkich problemów tkwi w przetrwałych odruchach, które nie wygasły.

Odruchy to drogowskazy rozwoju dziecka. Dzielą się na:

• Wewnątrzmaciczne – większość tylko w życiu łonowym (między 5 a 7 tygodniem po zapłodnieniu).
• Pierwotne – między 9 a 12 tygodniem życia po zapłodnieniu (wygaszane między 6 a 12 miesiącem życia).
• Postawy – widoczne po urodzeniu, mogą przetrwać całe życie.

ODRUCHY PIERWOTNE

1. Odruch Moro objawia się:

• Nagłą zmianę pozycji głowy lub ciała ( bodźce działające na system przedsionkowy).
• Nagłą zmianę w dopływie światła (bodźce wzrokowe).
• Nagłe głośne dźwięki (bodźce słuchowe).
• Nagłą zmianę temperatury lub ból (bodźce proprioreceptywne).
• Dym (bodźce zapachowe).

Pełni następujące funkcje:

• Kontroluje pierwotne zmiany pozycji lub równowagi zanim ukształtują się wyższe mechanizmy kontroli.
• Może być pomocny w zaczerpnięciu pierwszego wdechu po porodzie.
• Uaktywnia reakcję walki/ucieczki.
• Uruchamia, pobudza czujność i pobudza wsparcie.

Symptomy (objawy) przetrwałego odruchu to:

5. Nadwrażliwość i nadmierna reaktywność na bodźce.
5. Problemy związane ze zmysłem równowagi (jak zaburzenia poruszania się, które trwają nadal po okresie dojrzewania).
5. Trudności z koordynacją i równowagą ruchową.
5. Trudności w chwytaniu piłki lub przetwarzaniu nagłych bodźców ruchowych.
5. Brak dojrzałości ruchów oczu oraz zdolności do percepcji wzrokowej (szczególnie niezdolność do ignorowania nieistotnych informacji wzrokowych. Może to przynieść skutki                                     w postaci trudności w utrzymaniu uwagi wzrokowej oraz dużej podatności na rozproszenie).
5. Brak poczucia bezpieczeństwa.
5. Uogólniony niepokój, bojaźliwość.
5. Brak tolerancji na nagłe, niespodziewane zdarzenia, np. głośne dźwięki, światło.
5. Słabe umiejętności adaptacyjne, niechęć do zmian.

Niektóre dzieci, u których przetrwał ten odruch mogą obawiać się sytuacji społecznych, wycofywać się lub przejawiać tendencję do przeciążania siebie, jak też kontrolowania zdarzeń. Moro jest niekiedy widoczny u osób dorosłych, które cierpią z powodu lęku oraz paniki.

2.Toniczny odruch błędnikowy (TLR)

• stanowi on odpowiedź na zmianę pozycji głowy poniżej lub powyżej kręgosłupa. Opuszczenie dziecku głowy powoduje prostowanie rąk i nóg. Uniesienie głowy powoduje zgięcie rak i nóg ze skuleniem. Zanika w połowie 4 roku życia.

Pełni następujące funkcje:

• Jest pierwotną reakcją na zmianę pozycji głowy względem centralnej osi ciała.
• Ułatwia kurczenie się i prostowanie głównych grup mięśni, aby mogło rozwijać się właściwe napięcie mięśni i kontrola mięśniowa.
• Ułatwia początkową fazę napinania mięśni prostujących sylwetkę (poprzez pomaganie dziecku w wyproście ze zwiniętej płodowej pozycji, którą przyjmowało w łonie).
• Współdziała z szeregiem odruchów i reakcji  do połowy 4 roku życia, dostarczając podstawy do kontroli pozycji głowy, stabilności postawy  i innych funkcji zależnych.

Efekty utrzymywania się tonicznego odruchu błędnikowego to:

• Niestabilność postawy związana z pozycją głowy; ruchy poprzez linię środkową ciała, które wpływają na:
  • -  równowagę
  • -  napięcie mięśniowe.
• Zaburzenia w przesyłaniu sygnałów z ciała do systemu równowagi i związanych z nim obwodów, jak na przykład ośrodki odpowiedzialne za kontrolę ruchów oczu.

Symptomy (objawy) utrzymywania się tonicznego odruchu błędnikowego to:

5. Słaba równowaga.
5. Problemy z postawą ciała.
5. Chodzenie na palcach (po przekroczeniu połowy 4 r. życia).
5. Zwiotczały lub sztywny tonus mięśniowy.
5. Kontrola ruchów oczu.
5. Kłopoty ze wzrokiem i percepcją.
5. Zawroty głowy.
5. Zaburzenia ruchowe, które trwają po okresie dojrzewania.
5. Kłopoty z orientacją oraz słyszeniem.

 

3. Asymetryczny toniczny odruch szyjny (ATNR)

• pojawia się ok. 18 tygodnia po zapłodnieniu, a zanika w pierwotnej postaci. Pozostaje obecny jako odruch postawy w późniejszym okresie. Wykazano, że odruch ten w sposób celowy jest używany przez baletnicę, sportowca uprawiającego skoki do wody oraz łucznika.

Funkcje asymetrycznego odruchu szyjnego:

• Ułatwia ruch i ćwiczenia mięśni w okresie łonowym.
• Wspiera proces narodzin.
• Powoduje odwrócenie głowy na bok, gdy nowo narodzone dziecko leży na brzuchu (dzięki czemu może być utrzymany swobodny oddech).
• Wpływa na rozwój ruchów jednostronnych (homolateralnych), przełamujących wzorce ruchu całego ciała, występujące u nowo narodzonego dziecka.
• Wpływa na rozwój wczesnej koordynacji ruchów ręki i oka.

• Ułatwia wczesne ruchy sięgania.

Efekty utrzymywania się asymetrycznego tonicznego odruchu szyjnego to:

• Problemy z przekraczaniem linii środkowej ciała, kiedy głowa zwrócona jest w jedną stronę, wpływają ujemnie na:

• rozwój ruchów niezależnych po obu stronach ciała
• pełzanie na brzuchu
• obustronną integrację

• ustanowienie lateralizacji (dominującej strony ciała) przed 8 rokiem życia.

• Utrudniony jest rozwój niezależnych ruchów oczu (głowa i oczy ciągle chcą się poruszać razem); może to z kolei wpływać na trudności z ukierunkowaniem wzroku w wieku późniejszym, które jest niezbędne dla osiągnięcia umiejętności czytania oraz pisania.

4. Symetryczny toniczny odruch szyjny (STNR)

• występuje krótko po porodzie, zanika, a potem pojawia się ok. 6- 9 miesiąca życia, następnie wygasa między 9-11 miesiącem życia. Wyraża się poprzez całkowite zgięcie lub wyprost grup mięśniowych w obszarze całego ciała. Odruch ten powoduje opozycyjne ruchy górnej i dolnej części ciała. Zarazem, gdy dziecko opuszcza głowę, ręce zginają się, a nogi usiłują się prostować. Kiedy natomiast dziecko unosi głowę , ręce prostują się, nogi zginają, a pośladki cofają do kostek stóp. Umożliwia to raczkowanie.

Funkcje symetrycznego tonicznego odruchu szyjnego:

• Pomaga dziecku w podniesieniu się z ziemi.
• Dopasowuje wzajemnie dwa przeciwstawne rejony kręgosłupa: w okolicach miednicy oraz tyłu głowy; stanowi to przygotowanie do przyjęcia pozycji pionowej.
• Przerywa wzorzec całkowitego zginania bądź prostowania mięśni, narzucony przez odruch TLR.
• Pomaga trenować adaptację wzroku do różnych odległości.

Efekty utrzymującego się symetrycznego tonicznego odruchu szyjnego:

• Słaba integracja ruchów górnej i dolnej części ciała.
• Wpływ na postawę, szczególnie w pozycji siedzącej i stojącej.
• Hipotonia (obniżone napięcie mięśniowe).
• Słaba koordynacja ruchów ręki i oka, szczególnie w sytuacjach wymagających ruchów od siebie i ku sobie, np. jedzenie.
• Wpływ na ruchy, które wymagają koordynacji górnej i dolnej części ciała, jak obroty, robienie przewrotów do przodu itp.
• Trudności w określaniu prędkości i położenia szybko zbliżających się obiektów.
• Wpływ na wykonywanie czynności.
• Wpływ na pionowe ruchy oczu.

5. Odruchy poszukiwania i ssania

• odruch ssania pojawia się między 24 a 28 tygodniem życia wewnątrzmacicznego. Odruch poszukiwania szybko zostaje zastąpiony przez odruch warunkowy (widok butelki). Ssanie to bardzo ważna czynność, gdyż następuje wówczas trening oddychania przez nos. Ma również istotne znaczenie na rozćwiczenie artykulatorów, czyli późniejszy rozwój mowy.

Funkcje odruchów poszukiwania i ssania:

• Inicjują kolejno poszukiwanie, ssanie oraz połykanie.
• Zapewniają odżywianie we wczesnej fazie rozwoju.
• Stanowią reakcje na dotyk; przekształcają się następnie z reakcji dotykowych w wizualne. Widok piersi lub butelki stymuluje wówczas ruchy pokarmowe.
• Mogą wspierać rozwój grup mięśni, które są zaangażowane w uśmiechanie się.

Efekt przedłużonego trwania odruchów poszukiwania i ssania to:

• Nadwrażliwość w okolicy oralnej (usta).
• Ciągła potrzeba stymulacji oralnej – potrzeba żucia lub ssania.
• Uporczywe ślinienie się.
• Język jest nadmiernie wysunięty do przodu. W rezultacie pojawiają się trudności z żuciem twardych pokarmów. Brak dojrzałych ruchów połykania może doprowadzić do zbyt dużego wysklepienia podniebienia. Powoduje to niekiedy konieczność ortodontycznych interwencji.
• Wymienione odruchy wywierają wpływ na mowę oraz artykulację.

6. Odruch dłoniowy i podeszwowy

• odruch dłoniowy pojawia się w 11 tygodniu ciąży i powinien wygasnąć między 2 a 3 miesiącem życia. Palec włożony w dłoń dziecka zaciska się. Odruch podeszwowy pojawia się w podobnym czasie, a pozostaje aktywny do 7-9 miesiąca życia. Powstaje w odpowiedzi na naciśnięcie palcem podeszwy w okolicy palców stóp.

Funkcje odruchu dłoniowego i podeszwowego:

• Są odruchami z grupy odruchów _„chwytnych^” , które kształtują się w życiu łonowym.
• Łączą się z wczesnymi fazami odżywiania poprzez odruch Babkina (czyli dłoniowo-bródkowy).
• Jeżeli odruch dłoniowy jest wzbudzany jako pierwszy, wywiera wpływ hamujący na odruch Moro.

Efekt przedłużonego trwania odruchu dłoniowego i podeszwowego to:

• Trudności w kształtowaniu się przeciwstawnych ruchów kciuka oraz palca (palców).
• Szybkie, naprzemienne ruchy palców (dystdiadochokinesis).
• Przykurcz pisarski.
• Nadwrażliwość dotykowa.
• Upośledzenie mowy oraz artykulacji (utrzymuje się odruch Babkina). Występuje tendencja    do _„ mówienia za pomocą rąk i pisania za pomocą ust^”.
• Przedłużony odruch podeszwowy powoduje brak poczucia bezpieczeństwa w polu grawitacji; związane jest to z brakiem bezpiecznej podstawy dla ciężaru ciała.

Tendencja do _„ chodzenia na palcach^”.

7. Odruch Babińskiego

• pojawia się ok. 1 tygodnia życia i jest odwrotny do reakcji podeszwowej. Nacisk, który zostaje wywarty na zewnętrznej krawędzi stopy, powoduje wyprost dużego palca stopy                   i rozłożenie pozostałych palców. Może pozostać aktywny przez 1 rok życia.

Funkcje odruchu Babińskiego:

• Uważa się, że wpływa na odruch podeszwowy.
• Powinien być obecny w chwili, gdy dziecko uczy się pełzania. Pomaga wówczas w osadzeniu palców w podłożu i odpychaniu się stopami.

Efekty przedłużonego utrzymywania się odruchu Babińskiego to:

• Wskazuje na patologię w górnym szlaku piramidowym (korowo-rdzeniowym). Pojawia się ponownie w stwardnieniu rozsianym.
• Może pojawić się czasowo w warunkach hipoglikemii (obniżenie poziomu cukru we krwi); znika po 15 minutach od podania glukozy. Zaburza pracę tylnych mięśni kończyn dolnych, zmieniając chodzenie.

8. Odruch grzbietowy Galanta 

• pojawia się w 20 tygodniu ciąży. Stymulacja skóry po obu stronach pleców powoduje zgięcie biodra po stronie, która doznała stymulacji. Pozostała część ciała wygina się w kierunku przeciwnym do działającego bodźca jako efekt reakcji unikania. Wygasa stopniowo w ciągu pierwszych 9 miesięcy życia.

Funkcje odruchu grzbietowego Galanta:

• Elastyczność bioder, co może pomagać podczas porodu (unoszenie biodra jako efekt nacisku na okolicę lędźwiową).
• Może działać jako pierwotny przewodnik dźwięków (przewodnictwo kostne w górę i w dół kręgosłupa) w okresie życia płodowego.
• Może wspomagać hamowanie ATNR oraz wprowadza odruch znieruchomienia.
• Wydaje się być związany z funkcjami wydalniczymi (układ moczowy) oraz jelitowymi.

Efekty wydłużonego utrzymywania się odruchu Galanta to:

• Niepokój ruchowy, potrzeba pozostawania  w ciągłym ruchu.
• Problemy ze spokojnym siedzeniem oraz koncentracją; trudności w zakresie pamięci krótkotrwałej.
• Moczenie nocne.
• Nadmierny, jednostronny ruch biodra w trakcie chodzenia.
• Niekiedy odruch ten pozostaje u dzieci, które nadal się zanieczyszczają.

Podsumowanie

• Życie jest tożsame z ruchem.
• Funkcjonowanie sensomotoryczne stanowi indywidualne doświadczenie każdej osoby.
• Stwarzanie okazji do ruchu pomaga rozwinąć lepsze sposoby działania.
• Umiejętności ruchowe wpływają na wszystkie aspekty ekspresji językowej.
• Umiejętności sensomotoryczne kształtują się na zasadzie sprzężenia zwrotnego; doskonalenie procesu przetwarzania danych zmysłowych często wspiera odpowiednie umiejętności ruchowe; natomiast praktyka określonych umiejętności ruchowych może wpływać na dalsze doskonalenie przetwarzania danych zmysłowych.

 

Logopeda-

Janina Badziąg-Grabowska

P.S. Poniżej zamieszczam zdjęcia, które być może zainteresują Państwa, a dotyczą wyglądu dzieci,  u których odruchy przetrwały.