W przypadku dzieci z poważnym opóźnieniem w rozwoju mowy o trudnej do ustalenia etiologii rozpoznanie charakteru zjawiska, czy ma ono podłoże patologiczne, czy rozwojowe, możliwe jest dopiero po ukończeniu przez nie 3 roku życia.

SLI zaliczane jest do kategorii zaburzeń rozwojowych języka, które od początku towarzyszą procesowi rozwojowemu.

W celu odróżnienia krańcowych wariantów prawidłowego rozwoju języka od klinicznie znaczących zaburzeń, w tym SLI, w klasyfikacji ICD-10 proponowane są cztery kryteria diagnostyczne, zbliżone do przyjętych przez L.B. Leonarda.

Pierwsze kryterium to głębokość- za nieprawidłowe uznaje się te opóźnienia w przyswajaniu języka, które przekraczają dwa odchylenia standardowe. Ma ona mniejsze znaczenie u dzieci starszych, ponieważ występuje u nich naturalna tendencja do poprawy.

Za drugie kryterium uznaje się przebieg opóźnienia- w większości przypadków zaburzeń rozwoju języka  o poważnym stopniu nasilenia towarzyszą im inne problemy.

Kolejnym, trzecim kryterium są wzorce mowy i funkcjonowanie języka. Jeżeli wzorzec mowy dziecka jest nieprawidłowy, bądź mowa i język dziecka zawierają cechy jakościowo nieprawidłowe, wówczas zachodzi duże prawdopodobieństwo, że są to zaburzenia istotne klinicznie.

Ostatnim, czwartym kryterium są towarzyszące problemy, a mianowicie jeżeli opóźnieniu w rozwoju pewnych dziedzin języka towarzyszą trudności  w nauce, np. specyficzne trudności w czytaniu i analizie dźwiękowo- literowej, zaburzenia w relacjach interpersonalnych i zaburzenia emocjonalne oraz zachowania, to mało prawdopodobne jest, aby opóźnienie w przyswajaniu języka było odmianą normy.

I. Rapin i D.A. Allen wyróżniły trzy kategorie kliniczne rozwojowych zaburzeń języka (DLD) w tym SLI:

1. zaburzenia (zespoły) mieszane recepcyjno-ekspresywne,
2. zaburzenia ekspresywne,
3. zaburzenia procesów wyższego rzędu.

W pierwszej grupie występują agnozje słuchowo- werbalne i deficyt fonologiczno- synataktyczny.

W drugiej grupie charakterystyczne są dyspraksje werbalne i deficyt programowania mowy.

W trzeciej grupie szczególnie  zauważalne są deficyt leksykalny i deficyt semantyczno- pragmatyczny.

U dzieci z SLI najczęściej stwierdza się deficyt fonologiczno- syntaktyczny, dyspraksję werbalną i deficyt programowania mowy.

Zgodnie z powyższymi ustaleniami do podtypów SLI zalicza się:

• Deficyt programowania fonologicznego- rozumienie jest prawidłowe. Dziecko mówi płynnie w miarę długimi zdaniami, ale trudno zrozumieć jego wypowiedzi;
• Dyspraksję werbalną- rozumienie jest prawidłowe, ale ekspresja mowy jest ograniczona; występują znaczne trudności w tworzeniu głosek, krótkich wypowiedzi. Rozpoczęcie mowy jest znacznie opóźnione;
• Deficyt fonologiczno- syntaktyczny. Wypowiedzi są krótkie i niepoprawne gramatycznie. Częste są problemy w poszukiwaniu słów. Mogą pojawiać się trudności w rozumieniu złożonych wypowiedzi i pojęć abstrakcyjnych. Rozpoczęcie mowy jest bardzo opóźnione;
• Agnozję słowno-słuchową. Całkowity brak rozumienia albo znacznie zaburzone rozumienie wypowiedzi innych osób;
• Deficyt leksykalno-semantyczny. Dzieci mają problemy w wyszukiwaniu słów oraz trudności w wysławianiu się. Ograniczone jest rozumienie złożonych zdań. Na ogół rozpoczęcie mowy jest opóźnione;
• Deficyt semantyczno- pragmatyczny. Dziecko mówi płynnie i prawidłowo pod względem formalnym, jednak treści wypowiedzi mogą być dziwne, niejasne. W rozmowie dziecko nie utrzymuje tematu rozmowy.

W praktyce SLI myli się nie tylko z opóźnionym rozkwitem mowy, lecz również z zaburzeniami mowy na tle takich deficytów rozwojowych jak: niepełnosprawność intelektualna, autyzm, czy niedosłuch.

Dzieci z SLI nie stanowią jednorodnej grupy pod względem objawów. Nie jest znane pochodzenie zaburzenia. Istnieje kilka teorii wyjaśniających przyczyny owego zaburzenia. Obecnie nie ma wątpliwości, że SLI jest zaburzeniem o heterogenicznej etiologii.

Za źródło specyficznego zaburzenia językowego prawdopodobnie odpowiadają różne nieprawidłowe formacje mózgowe. E. Plante wykorzystując badania MRI, odkrył atypową symetrię rowka Sylwiusza u ośmiu z badanych dzieci z SLI. Ostatnio została wykazana korelacja pomiędzy istnieniem polimikrogyrii w obszarze rowka Sylwiusza  a występowaniem SLI.

Polimikrogyria w okolicy rowka Sylwiusza wiąże się z szeregiem objawów i syndromów klinicznych ( w tym epilepsji, dysartrii z mową nosową), deficytów poznawczych oraz rozwojowych zaburzeń języka.

Zapewne w Polsce, gdzie nie ma jeszcze powszechnej świadomości, że zaburzenie to dotyczy dzieci, które znacznie gorzej funkcjonują pod względem językowym od swoich rówieśników  i osiągają z tego względu gorsze wyniki w nauce.

Uczniowie z SLI w Polsce, to grupa, która niewątpliwie stanowi problem edukacyjny. Dzieci te najczęściej trafiają do szkół masowych bez rozpoznanego deficytu językowego, co jest dla nich bardzo niekorzystne, gdyż w większości przypadków nie uwzględnia się ich specjalnych potrzeb edukacyjnych. Z uwagi na niski poziom sprawności językowej SA one postrzegane przez nauczycieli jako leniwe, nierozgarnięte, mało zdolne i ta etykieta przywiera do nich przez cały okres nauki .Dzieci te pozornie niczym nie różnią się od rówieśników. Są sprawne motorycznie i poznawczo. W przedszkolu niski poziom ich sprawności językowej nie przykuwa uwagi pedagogów. Nie ma więc widocznych przesłanek, żeby je odraczać od obowiązku szkolnego, a konsekwencje to -  kierowanie do szkół masowych bez żadnego wskazania do indywidualnego podejścia w toku nauczania. Problemy z przyswojeniem języka ojczystego są jedynym poważnym problemem owych dzieci i nauczyciel często nie posiada informacji, że SA to uczniowie z SLI.

                                         Logopeda- Janina Badziąg- Grabowska (28.01.2019r.)