Maj 2022r.

Szczególny związek muzyki i mowy obecny jest w śpiewie. W piosence język i muzyka ulegają swoistemu  zespoleniu, ponieważ wysokości muzyczne i wartości rytmiczne są realizowane jednocześnie z elementami językowymi, zazwyczaj sylabami. Niesiony przez piosenkę potencjał wspomagania rozwoju dzieci, w tym ich mowy i komunikacji oraz regulacji ich zachowań, dostrzeżono na długo przed początkami naukowych dociekań na ten temat.

Zabawy z wykorzystaniem muzyki i śpiewanie rozwijają wiele umiejętności dziecka już w okresie niemowlęcym. Niemowlęta, pomimo braku edukacji muzycznej, są w stanie odbierać wiele elementów muzyki: struktury rytmiczne, wysokości muzyczne i ich zmiany, współbrzmienia harmoniczne, barwę dźwięków, frazowanie i melodie śpiewane i grane na instrumentach. Okazuje się, że niemowlęta w sposób szczególny preferują te bodźce słuchowe, które nacechowane są radością. Dotyczy to zarówno mowy, jak i śpiewu. Należy podkreślić, że śpiewanie dziecku już w najwcześniejszym etapie jego rozwoju, oprócz stymulacji rozwoju jego sprawności poznawczych i percepcyjnych, pełni również funkcje komunikacyjne i wpływa na jego rozwój społeczny. Matka, śpiewając dziecku oraz posługując się mową             o silnych kontrastach fonetycznych, cechującą się dużym zróżnicowaniem intonacyjnym, zrytmizowaną, bardzo często przypominającą śpiew, buduje z nim relację emocjonalną i umożliwia mu uczestnictwo w sytuacji dialogowej oraz zaangażowanie się w nią na poziomie poznawczym  i emocjonalnym. Wspólne śpiewanie dziecka i jego opiekunów, połączone często ze wzajemnym  naśladowaniem, uczy niemowlę reguł wymiany ról w interakcji oraz współpracy. Dzięki wskazywaniu przez opiekunów podczas śpiewania różnych obiektów, sugerowaniu różnych sytuacji gestem, odczytuje intencje śpiewającego i w odpowiednich momentach wypełnia na miarę swoich możliwości wykonawczych brakujące elementy, pomagając w realizacji intencji. Zdobywa zatem umiejętność uczenia się opartego na współpracy.

W kolejnych etapach rozwoju dziecka wykorzystanie śpiewu może wspomagać doskonalenie się sprawności dotyczących języka natywnego oraz ułatwiać naukę języków obcych.

Piosenka, dysponując określonymi przebiegami melodycznymi, realizowanymi podczas śpiewania konkretnych wyrazów, daje możliwość jednoczesnego korzystania ze wskazówek muzycznych (melodie wznoszące i opadające, charakterystyczne wzorce melodyczno-rytmiczne, które łatwo powiązać ze śpiewanym wyrazem) i językowych (związanych z budową wyrazu), wspomagając tym samym proces segmentacji ciągu mownego. Należy jednak podkreślić, że zarówno dzieci w różnym wieku, jak i osoby dorosłe, wykorzystują także statystyczne właściwości sekwencji sylab do wyodrębniania słów z ciągłej mowy.

Ponadto pobudzenie układu nerwowego przez bodźce muzyczne również podnosi efektywność uczenia się.

Słuchanie i śpiewanie piosenek mogą stanowić doskonałe ćwiczenie percepcji słuchowej. Obecne w piosence różnorodne pod względem parametrów akustycznych bodźce, konieczność ich zapamiętania i odtworzenia, mają potencjał usprawniania funkcji różnicowania poszczególnych parametrów dźwięków i kształtowania pamięci słuchowej. Daje to możliwość rozwijania słuchowych sprawności fonetycznych i fonologicznych oraz świadomości różnorodności wariantów realizacyjnych dźwięków mowy. Obecna często w zabawach  z wykorzystaniem piosenki gra na perkusyjnych  instrumentach  muzycznych, towarzysząca śpiewaniu czy zrytmizowanej recytacji tekstu piosenki, pomaga dziecku w opanowaniu reguł segmentacji mowy na sylaby czy wyrazy, przyczyniając się do wzrostu sprawności analizy słuchowej oraz koordynacji słuchowo-ruchowej.

Teksty piosenek i inspirowana nimi aktywność zabawowa pozwalają  na rozwój rozumienia znaczeń, początkowo w różnych kontekstach – wyobrażonych i rzeczywistych, a następnie poza nimi. Sprzyjają one poszerzaniu, porządkowaniu i utrwalaniu zasobu  leksykalnego dziecka. Pozwalają na wprowadzanie nowego słownictwa przy wsparciu kontekstu i rekwizytu. Śpiewanie prowokuje również do wykorzystania gestów, związanych z tematyką piosenki i z wyrazami występującymi w jej tekście. Ruch obecny w dziecięcych zabawach inspirowanych piosenką stymuluje rozwój językowy, ponieważ pomaga dzieciom przyswajać znaczenie słów i głębsze ich rozumienie. Ruch towarzyszący śpiewaniu bywa też wykorzystywany do kształtowania świadomości fonologicznej.

Piosenki dla dzieci mają najczęściej charakter narracyjny, co ułatwia umieszczenie występujących w ich tekstach zwrotów i pojedynczych wyrazów w kontekście sytuacyjnym. Ta cecha może wspomagać rozumienie ich znaczenia. Ponadto narracyjność piosenek angażuje uwagę dziecka, często także emocje, czego efektem jest wzrost skuteczności uczenia się. Pomimo tego, że jednoczesne przetwarzanie muzyki  i  jednostek językowych  składających się na tekst piosenki jest procesem wymagającym, angażującym  liczne obszary w mózgu, sprzyja ono dłuższemu utrzymywaniu wzorców w pamięci długoterminowej.

Piosenka dostarcza wspólnych tematów wykorzystywanych w komunikacji. Pozwala dziecku na wyrażanie emocji i komunikowanie ich w grupie rówieśniczej.

Opisane wyżej cechy piosenek wzmagają aktywność percepcyjną i wykonawczą dziecka, jego zaangażowanie emocjonalne i poznawcze. Dowodzi to, że piosenki dziecięce mają duży potencjał profilaktyczny i terapeutyczny.

Zastosowanie piosenki w celu stymulacji rozwoju dziecka może mieć miejsce w codziennych sytuacjach opiekuńczych i komunikacyjnych, w edukacji, profilaktyce i terapii zaburzeń mowy i słuchu. Piosenka jest naturalną formą aktywności muzycznej dziecka, którą często i chętnie podejmuje. Stąd też zajęcia z jej wykorzystaniem są z reguły przez dzieci lubiane i wyzwalają ich zaangażowanie – emocjonalne i poznawcze.

Logopeda -  Janina Badziąg-Grabowska