Język jest wytworem i formą myślenia pojęciowego oraz narzędziem porozumiewania się. Mowa wewnętrzna służy zatem procesom poznawczym, a zewnętrzna pozwala na językowe porozumiewanie się. Tworzenie wypowiedzi to zaplanowane i zorganizowane sekwencje dźwięków, których znaczenie zostaje odnalezione przez umysł biorcy.

Głoska to najmniejszy element dźwiękowej formy wypowiedzi, fizyczna reprezentacja fonemu, mająca zespół określonych cech artykulacyjnych, akustycznych i audytywnych.                 D. Pluta-Wojciechowska wyznacza kryteria opisu głosek, a właściwie spółgłosek podstawowych, które są zgodne z przyjętym systemem fonologiczno- fonetycznym. Są to:

• lokacja rozumiana jako główne miejsce artykulacji
• modalność rozumiana jako główne miejsce artykulacji
• rezonansowość rozumiana jako udział rezonatora nosowego
• sonantyczność rozumiana jako udział wiązadeł głosowych.

Kryteria te pozwalają identyfikować. Odróżniać i charakteryzować spółgłoski podstawowe.

Za cechami fonetycznymi poszczególnych głosek kryją się określone układy, pozycje      i ruchy narządów mowy, a szczególnie języka, którego kształt i ułożenie w określonym miejscu warunkuje kształt, miejsce i wielkość powstających szczelin. Te układy, pozycje i ruchy są powiązane z położeniem języka w przestrzeni oralnej w spoczynku i w trakcie wykonywania różnych czynności. Poniżej zostaną opisane trzy zjawiska związane z położeniem języka w przestrzeni jamy ustnej: pozycja spoczynkowa, pozycja śródwymawianiowa oraz podparcie językowe.

POZYCJA SPOCZYNKOWA

Pozycję spoczynkową języka przyjmuje w spoczynku, czyli w trakcie swobodnego oddychania. Oddychanie jest czynnością prymarną, niezbędną do utrzymania funkcji życiowych. Na te pozycję ma wpływ tor oddechowy, a związane z tym napięcie i praca mięśni determinują pozycję warg, żuchwy, języka i policzków, a także głowy i szyi. Wskazuje się także powiązania z napięciem i pracą dalej położonych mięśni ciała, w tym także mięśni oddechowych. Pozycja spoczynkowa języka jest związana także z pozycją spoczynkową żuchwy, a także warunkami anatomiczno- czynnościowymi, w tym przebiegiem połykania i pozycją połykową języka oraz przebiegiem innych czynności prymarnych obszarze kompleksu orofarcjalnego. Istotnym elementem budowy struktur tego kompleksu jest wędzidełko języka, które w znacznym stopniu wyznacza jego możliwości ruchowe. Zatem ma ono wpływ na położenie języka w spoczynku, w trakcie realizacji czynności prymarnych oraz w trakcie mówienia.

Prawidłowa pozycja spoczynkowa języka to taka, kiedy przednia część języka przyjmuje pozycję horyzontalną, a czubek jest skierowany do podniebiennej części górnych zębów.

W nieprawidłowej pozycji spoczynkowej języka specjaliści dopatrują się przyczyn wad zgryzu i przyczyn niektórych wad wymowy.

ŚRÓDWYMAWIANIOWA POZYCJA JĘZYKA

Śródwymawianiowa pozycja języka dotyczy pozycji narządów mowy, a szczególnie języka w trakcie tworzenia wypowiedzi werbalnych podczas pauz: wypełnionych                                i niewypełnionych.

Różni się ona od pozycji spoczynkowej języka. Jest różna odmienna dla różnych języków. Można powiedzieć, że jest pozycją wyjściową, pozwalającą na szybkie wykonywanie kolejnych, zaplanowanych ruchów i układów, jakie są niezbędne do tworzenia głosek danego języka. Zgodnie z zasadą ergonomii, oznaczającą maksymalny efekt przy minimalnym wysiłku, język pozostaje w takim miejscu i przyjmuje taki kształt, aby było możliwe jak najszybsze i najdokładniejsze osiągnięcie kolejnych pozycji artykulacyjnych dla głosek danego języka.

Na podstawie obserwacji położenia języka D. Pluta- Wojciechowska i B. Ostapiuk zauważają, że w pozycji śródwymawianiowej następuje wzniesienie boków języka do wysokości koron górnego łuku, przy czym czubek języka (apeks) znajduje się pomiędzy dolnymi i górnymi sikaczami i jednocześnie język pozostaje na wysokości niemal górnego łuku, przy czym nie znajduje się wewnątrz niego. 

Ta pozycja języka jest zdeterminowana warunkami anatomiczno- czynnościowymi, to znaczy zależy od budowy i czynności języka. Ma także związek z przebiegiem czynności prymarnych, ponieważ prototypem ruchu artykulacyjnego są ruchy występujące podczas czynności prymarnych. Ponieważ kompleks orofacjalny działa jako całość, funkcja wszystkich mięśni tego układu- nie tylko mięśni języka, oraz budowa wszystkich jego elementów będą mieć znaczenie dla właściwego ułożenia języka.

PODPARCIE JĘZYKOWE

Podparcie językowe to położenie języka w dalszej części jamy ustnej w trakcie wypowiedzi. Ma ono charakter biologiczny, czynnościowy, a więc nie zależy od języka, jakim posługuje się mówca. Oznacza to, że o specyficznych właściwościach danego języka decydują ruchy i położenie przedniej części języka względem jamy ustnej. Wskazuje to również na powiązania podparcia językowego z fizjologicznymi prymarnymi czynnościami kompleksu orofacjalnego, takimi jak czynności związane z przyjmowaniem pokarmów czy oddychaniem.

W badaniach podparcia językowego wykorzystuje się ultrasonografię. W badaniach interdyscyplinarnych , obejmujących jednocześnie badanie warunków zgryzowych i badanie artykulacji, stwierdzono, że w trakcie mówienia język nie dostosowuje każdego ruchu do zmiany położenia żuchwy względem szczeki, natomiast dostosowuje i utrzymuje podparcie językowe. Efektem takiej kompensacji jest prawidłowa jakość dźwięków mowy, pomimo zaburzeń położenia żuchwy względem szczęki. To wyjaśnia mechanizm kompensacji pracy języka w zaburzeniach zgryzu i fakt, dlaczego wady, nawet o dużym natężeniu, mogą nie wpływać znacząco na jakość artykulacji. Badanie dotyczyło wybranych wad zgryzu, więc to zjawisko wymaga dalszych dokładniejszych obserwacji.

Podparcie języka z niewielkimi wyjątkami jest zjawiskiem stałym w trakcie mówienia. Boczne części języka są bardziej stabilne, niż część środkowa języka, co oznacza, że część środkowa języka jest ruchoma w znacznie większym stopniu, niż części boczne.

Podsumowując, stabilizacja boków języka jest zjawiskiem biologicznym, zapewnia prawidłową ruchomość jego przedniej części, różną w zależności od języka, którym posługuje się mówca. Można zatem przypuszczać, że nieprawidłowe lub niewystarczające podparcie boków języka nie zapewni możliwości wykonania prawidłowego ruchu jego przedniej części lub będzie skutkować tworzeniem zastępczych punktów podparcia w innym miejscu jamy ustnej z udziałem innych części języka.

To mogłoby tłumaczyć trudności w wypracowaniu zadowalających efektów terapii                  u niektórych pacjentów, u których- być może- podparcie językowe jest nieprawidłowe lub niewystarczające. W takiej sytuacji próby wypracowania prawidłowego układu artykulacyjnego ćwiczeniami koncentrującymi się na przedniej części języka muszą być skazane na niepowodzenie. Uwaga terapeuty powinna być skierowana na układ dalszej części języka i ustalenie przyczyny nieprawidłowości w tym zakresie. Skłania to do głębokiej refleksji w zakresie terapii logopedycznej.

Badania nad podparciem językowym są pionierskie w szczególności na gruncie polskim. Zostały jednak podjęte i są kontynuowane.

                                                           Logopeda- Janina Badziąg-Grabowska