Autyzm to całościowe zaburzenie rozwojowe (F84 całościowe zaburzenie rozwojowe, F84.0 autyzm dziecięcy, F84.1 autyzm atypowy, F84.2 zespół Retta, F84.3 inne zaburzenia dezintegracyjne, F84.4 zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowy i ruchami stereotypowymi, F84.5zespół Aspergera, F84.8 inne całościowe zaburzenia rozwojowe, F84.9 całościowe zaburzenia rozwojowe nieokreślone).

Diagnozowany jest do 3 roku życia dziecka.

Zaburzenie rozwoju ma miejsce w obrazie klinicznym od chwili ujawnienia się pierwszych objawów.

Do tej pory nie stwierdzono dowodami naukowymi uwarunkowań rodzinnych zaburzenia.

Komunikacja oraz komunikacja rówieśnicza jest zaburzona. Najczęściej nie występuje lub jest ograniczona.

Komunikacja i mowa w zależności od czasu wystąpienia objawów może nie mieć miejsca, może zostać zahamowana, wycofana, może też rozwijać się nieharmonijnie i bardzo rzadko prawidłowo pod względem etapów rozwoju mowy. Charakterystyczne są rzadkie błędy artykulacyjne, co może świadczyć o prawidłowo rozwiniętym słuchu fonematycznym i fonemowym. Zaburzenie dotyczy przede wszystkim funkcji suprasegmentalnej oraz segmentalnej. Komunikacja alternatywna i wspomagana wykorzystywana jest w ograniczonym zakresie. Można też dokonać rozróżniania ze względu na czas występowania pierwszych objawów:

- występujące przed 12 miesiącem życia opóźnienie rozwoju mowy- wtedy ograniczone możliwości wykorzystania systemu komunikacji pozawerbalnej, sporadyczne występowanie echolalii, rozumienie komunikacji introwertycznej

- występujące po 12 miesiącu życia- wtedy zahamowanie, a następnie wycofanie się z użycia mowy, z zanikiem komunikacji pozawerbalnej i elementów suprasegmentalnych, występuje echolalia, jednak bez adekwatnego odniesienia, zaniechanie używania swojego imienia i zaimka ^"ja^", zachowana mowa introwertyczna, z wybiórczym wykonywaniem poleceń.

Nie występują specyficzne dystrofie w zakresie budowy anatomicznej. Jednak często podkreśla się osoby autystyczne jako posiadające ^"anielską urodę^".

W zakresie uczenia się osoby z autyzmem mają niski poziom podatności na system nagród, trudności z motywowaniem. Mają za to fenomenalną pamięć mechaniczną i fotograficzną.

W zakresie odbioru bodźców często występuje specyficzny odbiór określany przez Carla H. Delcato jako szum, nierzadko jednak diagnozowana jest nadwrażliwość ( przeważnie dotykowa, rzadziej wzrokowa, smakowa, węchowa), niski próg wrażliwości o4raz prawidłowa reakcja. W zależności od czasu wystąpienia pierwszych objawów można zróżnicować:

- przed 1 rokiem życia- unikanie przez dziecko kontaktu wzrokowego, zaburzenie procesów wegetatywnych, wykazywanie zainteresowania głównie obiektami nieożywionymi, poznawanie otoczenia polisensorycznie, częste są podejrzenia o niedosłuch lub głuchotę

- po 1 roku życia- po zainteresowaniu się wspólnym działaniem następuje manifestacyjne odgradzanie się od innych osób w trakcie wykonywania czynności.

Kontakt fizyczny, a w szczególności z matką od czasu pojawienia się pierwszych objawów przed 1 rokiem życia polega na unikaniu lub braku kontaktu. Widoczny jest również brak reakcji na jej głos i widok, a w sytuacji zmiany np. ubrania, uczesania, zapachu, następuje zerwanie kontaktu. W późniejszym okresie - po 12 miesiącu życia ma miejsce wycofanie się z kontaktów z matką i najbliższym otoczeniem.

Często mówi się o braku kontaktu wzrokowego z drugą osobą. Może on jednak występować z różnym nasileniem, od określanego jako ślizgający się, omiatający, przez sporadyczny, czasowo utrzymywany na wybranych elementach ( głównie nieożywionych), później zwierzętach, a następnie ciała człowieka, rzadziej lub nigdy na postaci człowieka.

W zakresie pobudzenia psychoruchowego ma miejsce naprzemienne przechodzenie z pełnego wycofania do pobudzenia z licznymi stereotypiami ruchowymi (różnicowanymi w zależności od czasu wystąpienia pierwszych objawów). Nie powinno się utożsamiać pobudzenia psychoruchowego z ADHD- ze względu na zakres, nasilenie i specyficzne objawy.

Dzieci z autyzmem mają trudności w nawiązywaniu kontaktów rówieśniczych i widoczny jest brak ich podtrzymywania ( z przeniesieniem kontaktów na dorosłych). Szczególnym przypadkiem są osoby z zespołem Aspergera, które preferują swoje towarzystwo. Przebywanie w bezpośrednim kontakcie rówieśników często powoduje wycofanie, nasilenie zachowań stereotypowych i aspołecznych.

Zgodnie z kryteriami diagnostycznymi autyzm opisywany jest do 36 miesiąca życia jako zaburzenie (DSM) lub choroba (ICD) trwające przez całe życie. Po zakończeniu kształcenia (głównie specjalnego) osoby wymagają opieki i wsparcia- nie zakładają rodzin, w ograniczonym stopniu wykonują pracę (zorganizowaną i odpowiednio przygotowaną, głównie pod kontrolą).

Osoby z autyzmem mają ograniczone zainteresowania. Często opisywane jako ukierunkowane, selektywne, ograniczone ( do elementów- występuje analiza, brak syntezy). Pojawiają się też zainteresowania wysepkowe, jednokierunkowe ( z dochodzeniem do wysokiego poziomu wiedzy na dany temat). Są również zainteresowania przerzutne ( przechodzące od zainteresowania jedną dziedziną do innej).

W zakresie stereotypii występują nasilone stany, które jednak mają odmienny przebieg- nie są związane jedynie z czynnościami wywołania zmiany ( np. wprowadzenie przedmiotu w ruch), ale służą zachowaniu niezmienności sytuacji, przewidywanego rytmu występujących zmian, wprowadzają w stan transu, autostymulują. Stereotypie można zróżnicować ze względu na czas występowania pierwszych objawów autyzmu:

- we wczesnym autyzmie ( do 12 miesiąca życia) stereotypie współistnieją z ogólnym niepokojem, koncentrują się głównie w ruchach dłoni i głowy. Około 2 roku życia zajmują centralne miejsce w zachowaniu dziecka, poszerza się repertuar, nasilają się zachowania lękowe i reakcje o silnej ekspresji, zabawa ma charakter stereotypowy, schematyczny. Od 4 roku życia ma miejsce fascynacja wodą, układankami. Między 5 a 6 rokiem życia dzieci układają precyzyjnie np. puzzle. Wiek 10-12 lat to czas polepszenia koncentracji uwagi. Wiek 14- 16 lat to brak postępów w rozwoju mowy i kontaktach interpersonalnych.

- w autyzmie po 12 miesiącu życia stereotypie nasilają się, gdy zmienione zostaje otoczenie lub schemat postępowania. Zachowania te obejmują przede wszystkim podskoki i kręcenie się wokół własnej osi, ale i ostukiwanie, wprawianie w ruch wirowy przedmiotów. Występuje silny lęk w sytuacjach zmieniających dotychczasowe sposoby postępowania. Samotna zabawa ma charakter przyjemności, zabawa głównie zabawkami mechanicznymi. Zachowania autystyczne ogranicza się poprzez adekwatne zabawy lub dopuszczenie do zabawy drugiej osoby.

W rozwoju społecznym przeważa izolacja społeczna i niechęć do zmiany pierwotnej struktury ( szczególnie, gdy autyzm ujawnia się w 1 roku życia). W późniejszym okresie dziecko poddawane wczesnej terapii bierze udział w zajęciach zespołowych ( początkowo w diagnozie dziecko-terapeuta, następnie krąg jest poszerzany). Często też (dotyczy to głównie dzieci, u których objawy wystąpiły w okresie późniejszym) nawiązuje i podtrzymuje kontakty z rówieśnikami adekwatnie do wieku i poziomu rozwoju. Trudności z wchodzeniem w interakcje emocjonalne wynikają z większej uczuciowości, są spowodowane nieadekwatnym odbiorem tych interakcji i reakcją na nie.

Logopeda- Janina Badziąg- Grabowska