Badania nad wczesnym rozwojem dziecka pokazują, że pewne zdolności są dla jego rozwoju kluczowe. Szczególnie istotne dla rozumienia deficytów w autyzmie są badania nad elementarnym poznaniem społecznym, ponieważ analiza wczesnego rozwoju dzieci wskazuje, że już w pierwszym roku życia można wyodrębnić szereg zachowań, które mogą przyczyniać się do zwiększonego ryzyka diagnozy autyzmu.

Poniższa tabela przedstawia wczesne sygnały występujące w pierwszym roku życia, które mogą być pomocne w diagnozowaniu występowania ryzyka autyzmu.

Źródło: Pisula E.,2012

                W drugim roku życia nietypowe zachowania manifestują się wyraźniej i mogą, chociaż jeszcze nie muszą, występować we wszystkich typowych dla autyzmu obszarach. Najczęściej potwierdzane w badaniach wczesne objawy autystycznego spektrum zachowań dotyczą braku świadczących o gotowości dziecka do nawiązywania relacji, w tym:

• reakcji na swoje imię
• ograniczonego kontaktu wzrokowego
• nietypowej ekspresji mimicznej w sytuacjach społecznych
• braku współgrania emocjonalnego
• małego zainteresowania bodźcami społecznym zubożałej wokalizacji
• ograniczonych zdolności naśladowania
• trudności w tworzeniu wspólnego pola uwagi.

Dla praktyki logopedycznej ważna jest analiza rozwoju umiejętności koniecznych do nawiązywania relacji w kontekście rozwoju normatywnego i zaburzonego. Wiedza ta pozwoli określić etap rozwoju danej umiejętności u konkretnego dziecka i kolejność postępowania podczas oddziaływań terapeutycznych.

Jedną z umiejętności, które utożsamiane są z trudnościami osób z autyzmem, jest kontakt wzrokowy. W rozwoju normatywnym rozwija się on przechodząc następujące etapy:

• odpowiadanie uśmiechem na uśmiech (2.m.ż.)
• odróżnianie swoich od obcych (4.m.ż.)
• wyciąganie rączek do osoby (6m.ż.)
• zabawa „A kuku” (7. m. ż.)
• umiejętność podążania wzrokiem za spojrzeniem innej osoby (10. m. ż.)
• rozpoznawanie konkretnego obiektu, na który skierowane jest spojrzenia drugiej osoby, nawet jeśli znajduje się on poza polem widzenia (12-18. m. ż.).

Kolejną umiejętnością, która pozwala dziecku na postępy w rozwoju poznawczym, społecznym, języka i zabawy jest tworzenie wspólnego pola uwagi. Wyznacznikami tej umiejętności są:

• przenoszenie przez dziecko wzroku z przedmiotu na osobę (pojawia się pomiędzy 9- 12. m. ż.)
• monitorowanie kierunku spojrzenia drugiej osoby (pojawia się pomiędzy 11- 14.                 m. ż.)
• ukierunkowanie czyjej s uwagi (pojawia się pomiędzy 13-15. m. ż.).

Bezpośrednio z umiejętnością tworzenia pola wspólnej uwagi wiążą się umiejętności działania naprzemiennego i naśladownictwa. Te umiejętności są swoistym „dialogiem                 w działaniu” i stanowią rusztowanie pod późniejszą umiejętność mowy. W normatywnym rozwoju przebiegają następująco:

• pierwszy dialog (6-7. m. ż)
• zabawa „A kuku” ( 7. m. ż.)
• zabawa typu „ kosi-kosi”, „pa-pa”, tany-tany” (10-12. m. ż.)
• zabawa na niby (12-18. m. ż.)
• powtarzanie sekwencji kilku ruchów dorosłego (17-20. m. ż.).

Jednocześnie rozwija się kolejna umiejętność, która można nazwać pierwszym komunikatem niewerbalnym, a mianowicie gest wskazywania. Kształtuje się on około 9. miesiąca życia i początkowo ma charakter wskazywania imperatywnego- jest ono skoncentrowane na przedmiocie i służy zaspokojeniu konkretnej potrzeby. Natomiast około 13. miesiąca życia zaczyna dominować wskazywanie deklaratywne, w którym wskazujący koncentruje się na drugiej osobie, chce podzielić się z nią swoimi emocjami, pokazać jej swoje zainteresowanie lub zwrócić jej uwagę.

            Rozwój wczesnych umiejętności społecznych ma znaczenie dla wyższych umiejętności językowych i komunikacyjnych. Pomimo tego, że wiele badań wykazuje, iż zaburzenia tych umiejętności są najwcześniej ujawniającym się defektem w autyzmie, także                 i tutaj przebieg rozwoju u poszczególnych dzieci może być odmienny.

                                                                                   Logopeda- Janina Badziąg-Grabowska